Dubiny Zaśnięcia Najświętszej Marii Panny
Historia parafii Zaśnięcia Matki Bożej w Dubinach
Dzieje parafii w Dubinach wiążą się ściśle z historią samej wsi. Założono ją w XVII w. jako osadę osoczników. W XVIII w. Dubiny i okolice stały się na tyle zaludnione, że pojawiła się potrzeba zorganizowania życia religijnego. Właśnie z tego okresu pochodzą najwcześniejsze informacje o parafii.
Prawdopodobnie pierwsza cerkiew znajdowała się na uroczysku „Cwintar”, którego nazwa oznacza plac przy cerkwi. Niestety, nie zostały przeprowadzone wykopaliska archeologiczne, aby potwierdzić te przypuszczenia.
Znacznie więcej jest natomiast wiadomości o drewnianej cerkwi Narodzenia Przenajświętszej Bogarodzicy (Preczystienskiej). Stała ona w środkowej części wsi i była początkowo świątynią unicką. W 1836 r. został do niej wstawiony nowy prawosławny ikonostas. Cerkiew tę w 1873 r. sprzedano i przeniesiono do wsi Rogacze.
Podjęcie takiej decyzji mogło być podyktowane tym, że w 1872 r. zakończono budowę nowej, murowanej cerkwi Zaśnięcia Matki Bożej (Uspienskiej). Świątynię wzniesiono na końcu wsi, na placu ofiarowanym jeszcze pod koniec XVIII w. przez podkomorzego ekonomii królewskiej Marcina Klimańskiego. Cerkiew ta służy wiernym do dzisiaj. Duże zaangażowanie w budowę i wyposażenie cerkwi wniósł ówczesny proboszcz Parteniusz Bazylewski i sami parafianie. W 1900 r. cerkiew otoczono kamiennym ogrodzeniem. Od momentu powstania do dzisiaj świątynia była modernizowana i doposażona przez ofiarnych parafian pod opieką kolejnych duchownych.
Wraz z powstaniem cerkwi Zaśnięcia Matki Bożej w nowym miejscu usytuowano plebanię i zabudowania gospodarskie. W opisie parafii z 1904 r. podano, że duchowny oprócz domu miał spichlerz, kamienną piwnicę i budynki gospodarskie. Do parafii należała też ziemia orna, pastwiska i łąki. Te ostatnie stanowiły pewien problem: „Łąki znajdują się we właściwej Puszczy Białowieskiej w 8-12 wiorstach, bardzo błotnistej, zawsze zalanej wodą, tak że w mokrym roku nie można zebrać siana. Przy tym wszystkim mnóstwo sianokosów niszczonych jest przez żubry, łosie, jelenie i małe dzikie zwierzęta”.
W latach 80. XX w. znowu zmieniono usytuowanie budynków parafialnych i dzisiaj znajdują się one w sąsiedztwie cerkwi.
W XIX i na początku XX w. parafia prowadziła szkołę w Dubinach i sprawowała nadzór nad szkołami elementarnymi w należących do niej wsiach, m.in. Hajnówce. Przy cerkwi istniało bractwo cerkiewne.
Z osobą wspomnianego już ks. Bazylewskiego związana jest kaplica zbudowana w 1898 r., jako grobowiec dla niego i żony Julianny, a ufundowana przez ich dzieci. Ks. Parteniusz Bazylewski, jak wskazują dokumenty, wiele uczynił dla parafii w Dubinach. Za jego czasów zbudowano cerkiewkę w Kryniczce oraz cerkiew Zaśnięcia Matki Bożej, do której duchowny ufundował dębowy ikonostas. Z jego też inicjatywy przy parafii powstała szkoła publiczna.
Kaplica – grobowiec została wzniesiona w okolicy miejsca po dawnej cerkwi Narodzenia Przenajświętszej Bogarodzicy. Niestety, została ona zdewastowana w 1940 r. przez stacjonujące w Dubinach wojska radzieckie, które urządziły w kaplicy magazyn broni, usuwając znajdujące się tam groby. Po II wojnie obiektowi został przywrócony sakralny charakter, lecz szczątków duchownego i jego żony nie odnaleziono.
Do parafii w Dubinach należy położona w Puszczy Białowieskiej, w miejscu popularnie zwanym Krynoczką, a dawniej uroczyskiem Miedne, cerkiew świętych Braci Męczenników Machabeuszy z 1848 roku. Krynoczka słynie przede wszystkim z cudownego źródła znajdującego się w pobliżu cerkiewki. Nastrój tego niezwykłego miejsca robi duże wrażenie. W 1872 r. rosyjski pisarz W. Krestowskij w swoich notatkach z podróży „Od Białegostoku do Puszczy Białowieskiej” napisał: „Leśna cerkiewka w Miedne należy do parafii dubińskiej, ale nabożeństwa w niej odprawiane są tylko raz w roku, pierwszego sierpnia (wg starego stylu), w dzień święta tej cerkwi. Wtedy z cerkwi wychodzi procesja do źródełka leczniczego. Jak zewnętrzne, tak i wewnętrzne urządzenie cerkwi jest bardzo skromne, ale za to w niej samej, w tym samotnym położeniu jej wśród puszczańskiego lasu i w tym źródełku z kolorowymi gałgankami i w całej otaczającej przyrodzie jest jakaś cicha, poetycka, smutna piękność świętej pustelni”. Krynoczka od XIX w. zmieniła się. W cerkiewce przeprowadzano remonty, wstawiono nowy ikonostas, święte źródło zabezpieczono studnią obok zbudowano kapliczkę. Obecnie nabożeństwa odbywają się tam w dniu święta św. Braci Męczenników Machabeuszy (1/14 sierpnia), Podwyższenia Krzyża Świętego (14/27 września), w drugi i trzeci dzień Świętej Trójcy, trzeci dzień Wielkanocy, natomiast w niedzielne popołudnia latem odprawiane są akatysty przed ikoną Matki Bożej „Kielich Nieupijający” (Nieupiwajemaja Czasza) z obrzędem poświęcenia wody w źródełku.
Najmłodszą parafialną świątynią jest cerkiew cmentarna św. proroka Eliasza, zbudowana w 1976 roku. Dzisiejszą nekropolię zlokalizowaną przy drodze Hajnówka – Nowosady założono w 1929 r., zaś pierwszego pochówku dokonano cztery lata później. Do tego czasu zmarłych grzebano na cmentarzu w pobliżu miejsca po dawnej cerkwi Narodzenia Przenajświętszej Bogarodzicy. Jeszcze do dzisiaj znajdują się tam pojedyncze groby.
Współczesna parafia Dubiny obejmuje wsie: Bielszczyzna, Dubiny, Lipiny, Nowosady, Postołowo, Przechody, Sawiny Gród, Smolany Sadek i Zwodzieckie. W XVIII-XIX w. jej zasięg obejmował również Orzeszkowo i Hajnówkę (Hajnowszczyznę) – dzisiaj samodzielne parafie. Po I wojnie światowej cerkiew w Dubinach miała jedynie status filii parafii nowoberezowskiej.
Polityka władz okresu międzywojennego i PRL nie zawsze sprzyjały Prawosławiu. Doświadczyła tego i parafia w Dubinach. Współczesne czasy niosą inne problemy: wyludnianie się parafii. Cieszyć natomiast może stan świątyń parafialnych. Cerkiew Zaśnięcia Matki Bożej została pięknie odrestaurowana i zyskała zewnętrzną iluminację, a cerkiewka w Krynoczce nową stolarkę okienną i elewację. Zabezpieczono również święte źródełko.
Duchowieństwo parafii stanowili księża: Jan Michniewicz (1842), Jakub Pawłowicz (1842-1853), Parteniusz Bazylewski (wik. 1844-1851, prob. 1853-1884), Michał Bazylewski (1885-1897), Jan Wróblewski (1897-1915), Jakub Sańczyk (1919-1923), Michał Wiertielnikow (1923-1924), Joakim Leszczyński (1924-1925), Aleksander Kaliski (1925-1926), Piotr Doroszkiewicz (1926-1930), Mikołaj Żukow (1930-1938), Włodzimierz Cechan (1939-1944), Antoni Gołub (1945-1964), Bazyli Szklaruk (1964-1997), wik. Pantelejmon Patejczuk (1991), Witalis Gawryluk (1997-1999), wik. Anatol Jarmocik (1998-2007), Bazyli Niegierewicz (1999-2009). Od 2009 r. proboszczem parafii jest ks. prot. mgr Mikołaj Kulik, a wikariuszem od 2007 r. ks. mgr Adam Lewczuk.
ks. Eugeniusz Podgajecki, fot. archiwum parafii oraz Jarosław Charkiewicz
Kalendarz Prawosławny 2011 r.