Szczyty Ścięcia Głowy Św. Jana Chrzciciela
HISTORIA PARAFII ŚCIĘCIA GŁOWY ŚW. JANA CHRZCICIELA W SZCZYTACH
Na wschód od Bielska Podlaskiego w kierunku Hajnówki leżą 4 wsie tworzące parafię prawosławną Ścięcia Głowy św. Jana Chrzciciela w Szczytach. Wsiami tymi są: Szczyty-Dzięciołowo, Szczyty-Nowodwory, Hołody i Krzywa.
Dwie pierwsze z nich były niegdyś wsiami pańszczyźnianymi. Swą nazwę zawdzięczają znakomitemu rusko-litewskiemu rodowi Szczytów. Hołody w okresie późnego średniowiecza były ściśle związane z miastem Bielsk, stanowiąc jedno z jego zapleczy gospodarczych. Wieś Krzywa w historii była administracyjnie związana ze Starostwem Bielskim. Była to wieś zamożna, a najważniejsze, że wolna.
Hołody należały do parafii bielskiej, Krzywa zaś do parafii w Czyżach. Badania historyczne wskazują na znajdowanie się cerkwi w Krzywej i Hołodach. Szczyty zaś należały do parafii w Orli. Źródła historyczne mówią o istnieniu cerkwi filialnej w Szczytach już w XVI wieku.
W XVIII w. Jan Węgierski, podkomorzy króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, ufundował tu nową cerkiew. Wtedy połączyły się wyżej wymienione wsie i powstała parafia w Szczytach. Budowę cerkwi rozpoczęto wiosną 1785 r., zaś późną jesienią 28 października, (według kalendarza juliańskiego) w dniu pamięci św. męczennicy Paraskiewy, dokonano jej poświęcenia. W tym samym roku zbudowano dom proboszcza, dom psalmisty i inne budynki gospodarcze. Przełomowym momentem w dziejach parafii szczytowskiej był okres po wstąpieniu na tron w Cesarstwie Rosyjskim cara Aleksandra II, który 19 lutego 1861 r. wydał akt uwłaszczeniowy, na mocy którego chłopi otrzymali ziemię. W tym czasie proboszczem w Szczytach był o. Onufry Gogolewski. Jego staraniem z ofiar parafian w 1863 r. zostały ufundowane dzwony do cerkwi, jako wdzięczność za zniesienie pańszczyzny.
Wielce zasłużonym dla parafii szczytowskiej jest o. Lew Goworski. Był on synem proboszcza parafii w Czyżach o. Fausta Goworskiego. Przybył on na parafię w grudniu 1870 roku. Zasłynął jako doskonały proboszcz i organizator. Za jego czasów cerkiew przeszła kapitalny remont, dobudowano do niej przedsionek (pritwor), z marmurowych płyt wykonano w cerkwi posadzkę. Plebania i dom psalmisty oraz inne budynki inwentarskie, wybudowane jeszcze za czasów Jana Węgierskiego, były wówczas w fatalnym stanie. W 1908 r. zbudowano nową plebanię, a w 1910 r. nowy dom psalmisty. Z inicjatywy o. Lwa Goworskiego w każdej wsi powstała szkoła. W Szczytach założył on też tzw. „Towarzystwo Kredytowe”. Organizował różnego rodzaju kursy rękodzielnictwa dla parafian. W historii kleru parafii w Szczytach był proboszczem przez najdłuższy czas. W 1912 r. z powodu choroby przeszedł w stan spoczynku, a w 1915 r. zmarł i został pochowany koło szczytowskiej cerkwi. Za swoją pracę na rzecz parafii został nagrodzony nabiedrennikiem, skufiją i kamiławką oraz kilkoma medalami.
Następcą o. Lwa Goworskiego został o. Mikołaj Skokowski, który w 1915 r. wraz z parafianami wyjechał w bieżeństwo do Rosji. Po powrocie parafian z Rosji władze państwowe nie pozwalały na erygowanie samodzielnej parafii. Szczyty stały się filią parafii w Orli. Z cokołu zdjęto krzyż, który znaczył miejsce prestołu starej cerkwi, a umieszczono na nim unicki posąg św. Jana Niepomucena. Duchowni nie mogli uzyskać praw proboszczowskich, pracowali na etacie wikariuszy, a nawet psalmistów. Bardzo często się zmieniali. W czasie II wojny światowej, 13 kwietnia 1943 r., na rozkaz władz niemieckich zdjęto dzwony. W 1944 r. spłonęła plebania i inne budynki gospodarcze.
Stan parafii poprawił się za czasów o. Rafała Czystowskiego, którego staraniem 17 lipca 1946 r. Szczyty otrzymały prawo samodzielnej parafii. Następcą o. Rafała Czystowskiego był proboszcz o. Mikołaj Kulczycki, który sprawował posługę duszpasterską do roku 1960. Pochowany został przy cerkwi w Szczytach. Następnym proboszczem był o. Józef Wojciuk. Za jego czasów wybudowano nowy dom parafialny (wcześniej proboszcz mieszkał w starym domu psalmisty). Posadzono również przeszło 4 ha lasu. Cmentarz ogrodzono żelaznym płotem. W 1967 r. o. Józef Wojciuk przeszedł do parafii w Boćkach, a na jego miejsce z Bociek przybył o. Włodzimierz Antiporowicz. Był proboszczem przez 10 lat i w 1977 r. z powodu złego stanu zdrowia przeszedł w stan spoczynku. Zmarł w 1987 r. i został pochowany w Warszawie. Jesienią 1977 r. parafię objął o. Michał Łukaszuk. Zasłynął w tej parafii jako wielki kaznodzieja, znawca egzegezy Pisma Świętego i teologii porównawczej. Wykorzystywał tą wiedzę w rozmowach z innowiercami (sektami) w swojej parafii, a czasami pomagał też w innych parafiach. Za jego, trwającego 24 lata, pobytu w Szczytach całkowicie wykończył on dom parafialny zbudowany za czasów o. Józefa Wojciuka. Zbudowano też dwa budynki inwentarskie. Od ulicy przy dwóch posesjach postawiono ponad 200 m żelaznego płotu. O. Michał Łukaszuk doprowadził też cmentarz do należytego porządku. Na miejscu starego domu psalmisty (zbudowanego w 1910 r.) zbudowano nowy, drewniany na murowanym podpiwniczeniu (do stanu surowego), w którym dzisiaj mieści się plebania. Zbudowano również budynek inwentarski. Dwukrotnie malowano cerkiew z zewnątrz i wewnątrz, a także przekryto ją nowym gontem, odrestaurowano stare ikony i pozłocono ikonostas. O. Michał Łukaszuk, ze względu na zły stan zdrowia, w 2001 r. przeszedł w stan spoczynku. Od 2001 r. funkcję proboszcza parafii sprawuje o. Jan Stepaniuk. W latach 1985-1991 pełnił on w szczytowskiej parafii funkcję diakona-psalmisty. Matuszka o. Jana Maria Stepaniuk – absolwentka Prawosławnego Studium Psalmistów w Hajnówce, została mianowana dekretem na stanowisko dyrygenta-psalmisty. O. Jan wykończył nową plebanię. Posesję przy plebanii ogrodzono betonowym płotem. W cerkwi odnowiono świeczniki, żyrandole, łampady i inne utensylia cerkiewne. Dwa domy parafialne przekryto blachą. Naprawiono, oczyszczono i pomalowano płot wokół cmentarza. W związku z jubileuszem 220-lecia parafii w 2005 r. zakupiono dwa nowe dzwony (260 kg i 80 kg) oraz naprawiono stary dzwon z roku 1909. W cerkwi wstawiono podwójne okna. Zakupiono nowe drewniane anałoje, żertwiennik i okład prestołu oraz kilka kompletów szat liturgicznych. Odrestaurowano starą zabytkową bramę do cerkwi, zbudowaną jeszcze za czasów o. Lwa Goworskiego, drewniane wrota zamieniono na metalowe. Przed cerkwią wyłożono chodnik kostką brukową. Wokół cerkwi ustawiono nowe ławki. Matuszka Maria zadbała o powiększenie chóru cerkiewnego i poprawę poziomu śpiewu. Chór kilkakrotnie brał udział w Wieczorach Muzyki Cerkiewnej w Bielsku Podlaskim, organizowanym przez Dekanalny Instytut Kultury Prawosławnej dekanatu bielskiego. Wznowiono obrzędy obchodu pól według starej tradycji: Szczyty w dniu św. Mikołaja (22 maja), Hołody w dniu świętych braci Cyryla i Metodego (24 maja), Krzywa w dniu świętych Konstantyna i Heleny (3 czerwca). Starostą cerkiewnym w parafii szczytowskiej od kilku kadencji jest Aleksy Misiejuk ze wsi Hołody.
Parafia w Szczytach należy do mniejszych parafii dekanatu bielskiego. Liczy 180 domów i około 450 wiernych. Większość z nich to emeryci, mało jest dzieci i młodzieży. Święto Parafialne przypada w dniu Ścięcia Głowy św. Jana Chrzciciela (11 września).
Na podstawie kroniki parafialnej opracował Rafał Stepaniuk, fot. autora i Jarosława Charkiewicza oraz z archiwum parafii i Doroteusza Fionika
Kalendarz Prawosławny 2009 r.