Boćki Zaśnięcia Najświętszej Marii Panny
Historia parafii ZAŚNIĘCIA MATKI BOŻEJ w Boćkach
Początki istnienia parafii prawosławnej i cerkwi parafialnej w Boćkach datuje się wraz z początkiem osady Boćki, położonej nad rzeką Nurzec w powiecie Bielskim. Około 1509 r. osada ta stała się własnością Iwana Sapiehy, który był ważnym magnatem Wielkiego Księstwa Litewskiego i pełnił funkcję pierwszego wojewody podlaskiego. Iwan Sapieha za wielkie zasługi otrzymał na własność między innymi osadę w Boćkach. Nadał osadzie prawa miejskie i ufundował tu cerkiew prawosławną, wyposażając ją tak, aby mógł tu być bez przeszkód sprawowany kult. W osadzie osiedliło się wielu mieszczan i magnatów ruskich. Iwan Sapieha w 1520 r. został pochowany w tej świątyni w Boćkach. Następnie jego syn Paweł Sapieha przeniósł jego zwłoki do Kodnia.
Wraz z rozwojem osady Boćki rozwijała się także parafia prawosławna. Już w 1577 r. odnotowano, że posiadała ona liczne dobra w tym dom w mieście. Koniec wieku XVI i pierwsza połowa XVII w. dla istnienia parafii prawosławnej były czasem trudnym, odnotowano bowiem, że był to okres odchodzenia magnaterii ruskiej od wiary prawosławnej i przechodzenia na wiarę rzymskokatolicką.
Najstarszym dokumentem opisującym cerkiew prawosławną w Boćkach jest protokół wizytacji z 1727 r., z którego wynika, że ówczesna świątynia była drewniana i istniała tam od dawna. W tym okresie parafia posiadała liczne dobra ziemskie, a w skład parafii wchodziły następujące okoliczne wsie: Stara Wieś, Knorydy, Mokre, Krasna Wieś, Szeszyły, Dubno i Nurzec. Same Boćki na początku XVIII w. przechodzą we władanie rodu magnackiego Branickich. Uposażenie ziemskie zostało wówczas zmniejszone. Istnieje dokument, który w istotny sposób uzupełnia krzywdy wyrządzone parafii prawosławnej w Boćkach. Datowany on jest na 1760 r. i wydany przez żonę Józefa Sapiehy, Krystynę z Branickich. Na jego mocy nadaje ona parafii prawosławnej grunta cerkiewne i ustanawia ich nowe granice.
Następny właściciel Bociek, hrabia Jan Potocki zbudował w Boćkach murowaną cerkiew prawosławną. W połowie XIX w. nastąpił wzrost liczby parafian, a cerkiew otrzymała wiele cennych ikon, między innymi ikonę Zaśnięcia Przenajświętszej Bogarodzicy, św. Jana Chrzciciela, św. Antoniego Pieczerskiego. W 1874 r. cerkiew została gruntownie odremontowana, umieszczono w niej wspaniały ikonostas, a następnie została poświęcona.
Z końcem XIX w. parafia prawosławna w Boćkach należała do dekanatu drohiczyńskiego w Diecezji Litewsko-Wileńskiej. W tym okresie liczba wiernych wynosiła około 1.700 osób, w kilku wsiach istniały szkoły cerkiewne oraz szkoła ludowa w Boćkach. Na początku XX w. parafia prawosławna w Boćkach była włączona w skład nowo utworzonej Diecezji Grodzieńskiej, a liczba parafian wynosiła około 2.260 osób.
W uzasadnieniu decyzji Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Białymstoku o wpisaniu tego obiektu sakralnego do rejestru zabytków została ona wzniesiona w pierwszej połowie XVIII w. i jest cennym zabytkiem dawnej architektury murowanej, nielicznie już reprezentowanej na naszym terenie.
Podczas I wojny światowej istniejąca cerkiew w Boćkach podczas pożaru ulega zniszczeniu, natomiast większość ludności wyznania prawosławnego zmuszona jest do ucieczki za wschodnią granicę Polski. W 1920 r. powracająca ludność (bieżeńcy), odremontowali cerkiew w takim stopniu, aby można było w niej sprawować nabożeństwa. Ówczesne władze polskie nie wyraziły zgody na reaktywowanie samodzielnej parafii prawosławnej w Boćkach. Przez pewien czas cerkiew w Boćkach stała się świątynią filialną parafii prawosławnej św. archanioła Michała w Bielsku Podlaskim.
W 1929 r. zmieniono status filii na samodzielną parafię. W tym czasie parafia prawosławna w Boćkach obejmował większość okolicznych wsi i liczyła około 515 domów zamieszkałych przez ponad 2.300 wiernych.
Podczas II wojny światowej w 1941 r., cerkiew parafialna ponownie została zniszczona przez działania wojenne. Tym razem uszkodzenia cerkwi były dużo większe, gdyż zniszczony został cały dach i frontowe wieże oraz całe wyposażenie świątyni. Pozostały jedynie zakopcone i popękane ściany cerkwi. Zniszczone zostały również wszystkie budynki gospodarcze, ocalała jedynie plebania. Dzięki ofiarności parafian cerkiew w Boćkach została odremontowana i poświęcona w 1943 r., wznowiono odprawianie nabożeństw. Niestety nie było możliwości odtworzenia dawnego kształtu świątyni. W tym czasie liczba wyznawców wynosiła 2.697 osób, zamieszkałych w 441 domach na trenie całej parafii. Okres powojenny niekorzystnie wpłynął na stabilizację życia parafialnego, a cerkiew w Boćkach pozostała w stanie prowizorycznym do 1999 roku.
W latach 1999-2002 dokonano generalnego remontu świątyni parafialnej. Generalny remont świątyni, mający na celu nie tylko zabezpieczenie obiektu przed dalszym niszczeniem przez warunki naturalne, ale również przywrócenie mu dawnego kształtu, powierzono proboszczowi parafii w Boćkach ks. prot. Witalisowi Gawrylukowi. Po udzieleniu błogosławieństwa przez obecnego Metropolitę Warszawskiego i całej Polski Sawę oraz za zgodą Podlaskiego Konserwatora Zabytków w 1999 r. przystąpiono do prac remontowo-konserwatorskich cerkwi w Boćkach. W ramach prac przygotowawczych usunięto zwietrzałe i zgrzybiałe tynki, oczyszczono spoiny między tynkami, dokonano odwodnienia wokół cerkwi, wycięto cały drzewostan wokół świątyni. W latach 2000-2002 dokonano dalszych prac. Wymieniono całość fundamentów, dokonano rekonstrukcji dachu i pokryto ją nowym materiałem, dokonano rekonstrukcji wież frontowych, położono nowe tynki na zewnątrz i częściowo wewnątrz świątyni. Do przeprowadzenia remontu cerkwi w Boćkach były potrzebne duże środki finansowe. Wsparcia udzieliło wiele instytucji państwowych i osób prywatnych. Znacznego wsparcia remontu świątyni udzielił ks. mitrat Anatol Siegień. Remont przeprowadzono i ukończono zgodnie z planem. Obecnie cerkiew Uspieńska w Boćkach wygląda z zewnątrz dokładnie w taki sam sposób, jak w końcu XIX w. i jest z pewnością wizytówką osady.
W dniu 28 sierpnia 2002 r., podczas święta parafialnego Zaśnięcia Przenajświętszej Bogarodzicy, dokonano uroczystego poświęcenia odremontowanej cerkwi w Boćkach. Poświęcenia parafialnej świątyni dokonał Metropolita Warszawski i całej Polski Sawa w asyście licznie przybyłego duchowieństwa.
W 2003 r. parafia prawosławna w Boćkach została laureatem Konkursu Generalnego Konserwatora Zabytków „Zabytek Zadbany” za głębokie zaangażowanie w ratowanie świątyni. W imieniu parafii nagrodę odebrał proboszcz ks. prot. Witalis Gawryluk.
W latach 2003-2006 przeprowadzono prace remontowe w kaplicach św. Jerzego we wsi Knorydy, odremontowano kapliczkę przy źródełku w pobliżu wsi Knorydy, dokończono budowę kaplicy św. Niewiast Niosących Wonności we wsi Dubno, przeprowadzono remont cerkwi filialnej Podwyższenia Krzyża Pańskiego we wsi Andryjanki. W tym czasie uporządkowano również cmentarze w Boćkach oraz we wsiach: Dubno, Szeszyły, Knorydy, Andryjanki. Obecnie parafia prawosławna w Boćkach liczy około 800 osób.
Na terenie parafii w Boćkach jest murowana cerkiew filialna Podwyższenia Krzyża Pańskiego w Andryjankach. Istnieją dokumenty, które wskazują, że z końcem XVI w. istniała tam świątynia prawosławna i była to samodzielna parafia. Są również wzmianki, że z końcem XVIII w. założono nowy cmentarz parafialny obok wsi. W XVIII i XIX w. liczba wiernych kształtowała się w granicach od 550 do 850 osób. Po pożarze cerkwi parafialnej w 1895 r. zbudowano cerkiew cmentarną św. Onufrego, którą w 1922 r. przeniesiono na cmentarz do Dziadkowic. Na początku XX w. liczba wiernych wynosiła około 810 osób. Do I wojny światowej wzniesiono murowaną parafialną świątynię, która przetrwał do czasów obecnych. Po powrocie z uchodźstwa ludność prawosławna i wieś Andryjanki została przyłączona do parafii prawosławnej w Boćkach. W dniu 21 października 2006 r. Metropolita Warszawski i całej Polski Sawa dokonał poświęcenia cerkwi w Andryjankach po remoncie. Do dnia dzisiejszego jest to cerkiew filialna parafii prawosławnej w Boćkach.
Opracował ks. Adam Dzienisiuk, fot. Jarosław Charkiewicz, Jerzy Hawryluk oraz z archiwum parafii i Doroteusza Fionika
Kalendarz Prawosławny 2009 r.