Bielsk Podlaski Zmartwychwstania Pańskiego
Historia parafii Zmartwychwstania Pańskiego w Bielsku Podlaskim
Początki istnienia bielskiej cerkwi pod wezwaniem Zmartwychwstania Pańskiego nie są dokładnie znane. Według przekazów świątynia pierwotnie znajdowała się w pobliżu wsi Lewki położonej 4 km od Bielska Podlaskiego. Jej lokalizacja nie jest jednak jednoznaczna. Istnieją świadectwa, że świątynia stała na placu między wsią Lewki, a obecną drogą z Bielska do Kleszczel. Druga wersja mówi, że cerkiew Woskresieńska, jak ją obecnie nazywają mieszkańcy Bielska Podlaskiego, stała na uroczysku Buhor, położonym 1,5 km na północny zachód od wyżej wspomnianej wsi. Osada, która znajdowała się w tym miejscu, została zniszczona przez Krzyżaków, którzy w 1377 r. spustoszyli Podlasie. Ocaleni mieszkańcy zniszczonej osady schronili się w niezdobytym wówczas grodzie bielskim, osiedlając się w jego pobliżu na wschodniej, wysokiej terasie rzeki Białej. W taki sposób mogła powstać osada Dubicze. Nowi osiedleńcy wybudowali na południowym skraju swej osady cerkiew św. męcz. Jerzego. W XVI w. świątynia zmienia swe usytuowanie. Jej nowym miejscem lokalizacyjnym został Hołowiesk, gdzie wybudowano zamek starosty bielskiego. Można też przypuszczać, że od tej pory świątynia stała się cerkwią zamkową. Drugą przyczyną zmiany lokalizacji świątyni był fakt, że do zamku na Hołowiesku przyjeżdżali liczni goście, przeważnie wyznania prawosławnego.
Nowe usytuowanie cerkwi u zbiegu traktu brzeskiego i orlańsko-kamienieckiego przybliżyło drogę do świątyni dla zdecydowanej większości parafian, którą stanowili mieszkańcy Parcewa i Lewek.
Cerkwisko na Dubiczach zostało należycie uszanowane. W II połowie XVIII w. stała tu murowana figura. Natomiast w XIX w. był na tym miejscu kamienny słup, wokół którego widniała podmurówka. Obecnie część cerkwiska jest ogrodzona, znajduje się tu kapliczka wystawiona na przełomie XIX i XX w. ku czci św. męcz. Jerzego. W pierwszą niedzielę po święcie Zesłania Świętego Ducha na Apostołów, co roku do tego miejsca podąża uroczysta procesja z cerkwi Woskresieńskiej, by odprawić dziękczynny molebien.
Pierwsza pisana wzmianka o cerkwi Woskresieńskiej pochodzi z 1560 r. i związana jest z nadaniem dla niej ziem przez króla Zygmunta Augusta. Proboszczem cerkwi był wówczas ks. Wasilij.
Szczególnym echem w życiu parafii odbił się rok 1596, kiedy to podpisano akt unijny. Wydarzenie to wywołało falę sprzeciwów wśród wiernych parafian. W celu skuteczniejszej obrony wiary prawosławnej utworzono przy cerkwi bractwo Woskresieńskie, które w 1599 r. uzyskało przywilej od patriarchy konstantynopolitańskiego. W owym czasie proboszczem był ks. ijerej Charyton. Są także wzmianki, że w 1633 r. funkcję proboszcza pełnił o. Siłuan Kuźmicz, który staje po stronie bractwa Woskresieńskiego, a tym samym w obronie Prawosławia. Trzeba podkreślić, że cerkiew Woskresieńska najdłużej z bielskich świątyń prawosławnych broniła się przed podporządkowaniem się duchowieństwa jurysdykcji władyki unickiego.
W roku 1636 cerkiew Zmartwychwstania Pańskiego została siłą zajęta przez unitów. Bractwo Woskresieńskie w dalszym ciągu zachowało tradycyjnie postawę antyunijną.
Druga połowa XVII i początek XVIII w. były okresem upadku życia parafialnego. W związku z wojnami i epidemiami drastycznie zmalała liczba parafian. Spustoszone zostały wsie należące do parafii. Pomimo zaistniałej skomplikowanej sytuacji około 1710 r. parafia podjęła się trudu budowy nowej świątyni. Z powodu nikłych możliwości materialnych nowo wzniesiona cerkiew miała niewielkie rozmiary. Świątynia posiadała jedną kopułę i cztery okna. Przez wiele lat nie udało się pokryć dachu prytworu cerkiewnego ani ułożyć podłogi. Proboszczem cerkwi w tym czasie był ks. Maciej Koczewski. W drugiej połowie XVIII w. proboszczem świątyni został ks. Grzegorz Bielawski, a parafia posiadała około 450 wiernych.
Pod koniec XVIII w. stan świątyni parafialnej przedstawiał się bardzo źle. Z powodu wcześniejszych zaniedbań zagrażała ona nawet bezpieczeństwu modlących się. Trudności materialne i organizacyjne nie pozwoliły na przeprowadzenie kapitalnego remontu. Około 1797 r. parafia zwróciła się do pruskich władz krajowych o przekazanie na jej potrzeby opustoszałego budynku kościelnego przy klasztorze karmelitów. Otrzymano pozytywną odpowiedź i przez 40 lat parafianie cerkwi Woskresieńskiej modlili się w świątyni przy trakcie litewskim.
Na początku XIX wieku proboszczem parafii był ks. Pafnucy Artychowski, a we wczesnych latach dwudziestych tegoż stulecia ks. Josafat Ławrynowicz. W tym czasie zapadła decyzja o rekonstrukcji podupadłej cerkwi Woskresieńskiej. Inspiratorem tego przedsięwzięcia stał się w głównej mierze dziekan bielski o. Adam Kostycewicz. Prace budowlane rozpoczęto w 1833 r., a w 1838 r. zakończono. Nowo wybudowana świątynia miała 16,3 m długości, 9,9 m szerokości i 4,2 m wysokości. Dach wieńczyła jedna kopuła z żelaznym krzyżem. W 1859 r. parafia liczyła 618 osób.
Od kwietnia 1858 r. proboszczem parafii został ks. Antoni Kuźmiński, który miał duże zdolności organizacyjne. Dzięki jego usilnym staraniom w 1861 r. wybudowano dom parafialny, a w 1873 r. wzniesiono i poświęcono cerkiew cmentarną pod wezwaniem św. męcz. Dymitra Sołuńskiego we wsi Parcewo.
W 1881 r. proboszczem cerkwi Woskresieńskiej zostaje ks. Hipolit Koncewicz. Za jego czasów, w 1897 r. zbudowano pierwszą na terenie parafii szkołę cerkiewno-parafialną w Parcewie. W 1910 r., ukończywszy 79 lat, ks. Hipolit odszedł w stan spoczynku, a jego miejsce zajął ks. Lew Tymiński. Dzięki staraniom duchownego przeprowadzono dokładne oględziny cerkwi Woskresieńskiej. W ich wyniku postanowiono dokonać całkowitej rozbiórki świątyni, pozostawiając jedynie ścianę północną. Prace budowlane rozpoczęto w 1913 r. i już na początku następnego roku nowa cerkiew została wyświęcona.
Dwa lata po tym doniosłym dla parafii wydarzeniu nastąpił okres smuty. Otóż w 1915 r. większość parafian wraz z proboszczem zmuszono, aby opuścili swe domostwa, ewakuując się w głąb Rosji. Po powrocie w rodzinne strony w latach 1919-1921 dawni parafianie (bieżeńcy) znaleźli się w innej rzeczywistości politycznej, gdyż cerkiew Woskresieńska nie posiadała już statusu cerkwi parafialnej, lecz tylko filialnej. Obsługę świątyni powierzono duchowieństwu cerkwi Michajłowskiej, której duchownym był również ks. Lew Tymiński. Cerkiew Woskresieńska straciła uposażenie ziemskie, a także zajęto dwa domy parafialne. Dopiero w 1930 r. umożliwiono utrzymanie przy cerkwi stałego duchownego.
W latach 1930-1939 służbę w parafii sprawowali kolejno księża: Mikołaj Turowski, Mikołaj Rudeczko, Mateusz Petelski i Włodzimierz Sidorowicz. Sytuacja prawno-kanoniczna cerkwi Woskresieńskiej zmieniła się dopiero w 1940 r., kiedy to władze radzieckie zezwoliły na reaktywowanie parafii i utrzymanie przy niej duchownego i psalmisty. Stanowisko psalmisty objął Sergiusz Aleksiuk, a proboszczem został ks. Leoncjusz Aleksiuk. W czasie okupacji niemieckiej parafia odzyskała swoje dwa domy, ale należące niegdyś do niej grunty zostały przekazane nowo utworzonej Szkole Rolniczej.
Rok 1960 zapisał się w dziejach parafii Zmartwychwstania Pańskiego złotymi zgłoskami. Otóż wtedy cerkiew Woskresieńską ogłoszono soborem (katedrą) Biskupa Bielskiego Bazylego. Fakt ten podniósł godność cerkwi i parafian. Z uwagi na chorobę ówczesnego proboszcza ks. Leoncjusza Aleksiejuka w 1961 r. parafia otrzymała pomocnika proboszcza. Funkcję tą objął ks. Konstanty Bajko. W 1962 r. dotychczasowy psalmista Sergiusz Aleksiuk został wyświęcony na diakona. W lutym 1963 r. pożegnano ks. Leoncjusza. Po jego śmierci funkcję proboszcza do września 1963 r. pełnił ks. Konstanty Bajko. Od września 1963 r. proboszczem cerkwi Woskresieńskiej został ks. Teodor Tokarewski, którego jednocześnie mianowano dziekanem dekanatu bielskiego. Duchowny ten był wybitnym kaznodzieją i ojcem duchowym, jak również dobrym organizatorem życia parafialnego.
W 1977 r. zbudowano nowy dom parafialny, w którym niezwykle uroczyście obchodzono jubileusz ks. Teodora – 50-lecie jego kapłaństwa. W roku 1983 duchowny ten ciągle jeszcze pogodny, ale schorowany, odszedł w stan spoczynku. Jego miejsce objął młody duchowny ks. Jerzy Tokarewski.
Z uwagi na rozrastającą się parafię i ciągle rosnące potrzeby w 1986 r. rozpoczęto budowę nowej, funkcjonalnej plebanii, którą zakończono w 1993 roku. W 1988 r. cerkiew Woskresieńska uroczyście świętowała 150-lecie wyświęcenia współcześnie istniejącej świątyni parafialnej. Obchody te były powiązane z jubileuszem 1000-lecia chrztu Rusi. Z tej okazji podczas obchodów odsłonięto pamiątkową tablicę.
W 1995 r. parafii zostały przekazane grunty rolne, które w latach czterdziestych bezprawnie odebrało jej państwo. Uregulowano ponadto kwestię własności placu parafialnego. W tym czasie prowadzono również prace renowacyjne przy świątyni parafialnej i cmentarnej cerkwi w Parcewie. Odnowiono i pozłocono namiestne ikony i „carskie wrota”. Uporządkowano też otoczenie świątyni i plebanii, wymurowano nowe ogrodzenie. Remonty wewnątrz świątyni przeprowadzono jeszcze kilka razy. Za pracę włożoną w rozwój życia parafialnego proboszcz cerkwi Woskresieńskiej został nagrodzony mitrą.
W latach dziewięćdziesiątych XX w. w pracy duszpasterskiej ks. Jerzemu Tokarewskiemu pomagali ks. Jan Szmydki i lektor Paweł Nikitiuk. W wyniku zmian administracyjnych pomocnikami proboszcza cerkwi Woskresieńskiej zostali ks. Andrzej Mińko oraz diakoni – ks. Piotr Juszkiewicz i ks. Aleksy Kuryłowicz. Opisywane lata to okres, w którym cerkiew Woskresieńska stała się ponownie katedrą biskupa bielskiego, wikariusza Diecezji Warszawsko-Bielskiej, Jego Ekscelencji biskupa Grzegorza, który regularnie odprawia tu nabożeństwa. Podczas nabożeństw celebrowanych przez Jego Ekscelencję świątynia jest wypełniona po brzegi.
Jest to też czas, w którym cerkiew Woskresieńską zaczęli odwiedzać zwierzchnicy lokalnych kościołów prawosławnych. Do niezwykle ważnych wizyt zaliczyć należy wizytę Jego Świątobliwości Patriarchy Ekumenicznego Bartolomeusza I, Jego Świątobliwości Patriarchy Aleksandryjskiego Piotra VII oraz Jego Świątobliwości Patriarchy Rumuńskiego Teoktysta. Z okazji wizyty Jego Świątobliwości Patriarchy Ekumenicznego Bartolomeusza I odsłonięto tablicę pamiątkową, a także wyświęcono krzyż na skwerze u zbiegu ulic Traugutta i Batorego.
Obecnie proboszczem cerkwi Zmartwychwstania Pańskiego jest ks. mitrat mgr Jerzy Tokarewski. W posłudze duszpasterskiej pomagają mu ks. prot. mgr Andrzej Mińko oraz ks. mgr Rustik Biełow. Opiekunem cerkwi parafialnej od 1983 r. jest pan Eugeniusz Krasowski.
Parafia Woskresieńska liczy obecnie około 2.000 wiernych. Obejmuje swym zasięgiem wszystkie ulice na wschód od rzeki Białej, a także dzielnice Dubicze, Hołowiesk, osiedle Podlasie. W skład parafii wchodzą również wsie Lewki i Parcewo. W Parcewie w dalszym ciągu istnieje cerkiew cmentarna, w której od 2005 r. w każdą niedzielę odprawiane są nabożeństwa.
Przy cerkwi działa chór parafialny, który uczestniczy aktywnie w nabożeństwach świątyni parafialnej. Oprócz tego bierze udział we wszelkiego rodzaju przeglądach chórów cerkiewnych. Wspomnieć należy między innymi jego występy na Hajnowskich Dniach Muzyki Cerkiewnej oraz na Wieczorach Kolęd w Bielsku Podlaskim. Oprócz chóru przy parafii działają dwa bractwa: Parafialne Bractwo Młodzieży Prawosławnej i Bractwo Dorosłych św. męcz. Barbary.
W świątyni znajdują się dwie szczególnie czczone stare ikony. Pierwsza z nich to ikona św. męcz. Barbary, a druga – św. męcz Jerzego.
Na terenie parafii znajdują się dwie szkoły – Zespół Szkół nr 6 oraz Zespół Szkół Ziemi Podlaskiej, a także szpital, w którym sprawowane są wszelkie posługi, a w każdą niedzielę po południu odprawiane są nabożeństwa w intencji chorych znajdujących się w tym czasie w szpitalu.
Świętami parafialnymi są: trzeci dzień Zmartwychwstania Pańskiego, św. męcz. Jerzego (23 kwiecień/6 maja) i św. męcz. Barbary (4/17 grudnia).
Kalendarz Prawosławny 2007 r.